Co tkwi w kropli krwi?

Wyniki podstawowych badań laboratoryjnych krwi obwodowej to jeden z podstawowych wskaźników naszego stanu zdrowia.
Do badania pobiera się krew z naczyń krwionośnych: żył, włośniczek lub tętnic. Najczęściej wykonywane badanie próbki krwi obejmuje morfologię - ocenę elementów upostaciowanych krwi (krwinek czerwonych, krwinek białych i płytek) oraz analizę składu osocza, czyli badanie biochemiczne.
GDZIE MOŻEMY ZBADAĆ KREW?
Krew do badań laboratoryjnych jest pobierana w gabinecie zabiegowym, znajdującym się w przychodni lub poliklinice szpitalnej. Krew bada się automatycznie, za pomocą komputerowych analizatorów.
JAK PRZEBIEGA POBRANIE KRWI?
Najczęściej do pobrania krwi wykorzystuje się żyłę w zgięciu łokciowym, ale można też pobrać krew z żyły na grzbiecie dłoni. W badaniu tym stosuje się igły, można także założyć tzw. venflon. Jest to igła, na której znajduje się cienka plastikowa rurka. Elementem ułatwiającym wkłucie igły jest tzw. staza, czyli gumowa lub materiałowa opaska, którą zaciska się na ramieniu. Dzięki niej ustaje odpływ krwi z kończyny i  łatwiej można trafić w odpowiednie miejsce. Kolejną czynnością jest dezynfekcja miejsca wkłucia środkiem odkażającym. Samo wkłucie jest trochę bolesne. Po badaniu miejsce ukłucia powinno być mocno uciśnięte gazikiem, nie należy zginać ręki w łokciu, gdyż sprzyja to powstawaniu krwiaka.
Na badanie krwi (podstawowe) w zasadzie powinno się przyjść na czczo, ale zupełnie nic nie jeść i nie pić należy tylko przed oznaczaniem stężenia glukozy.

MORFOLOGIA
Co to jest morfologia?
Morfologia krwi należy do podstawowych i najpowszechniej wykonywanych badań. W składzie krwi wyróżniamy krwinki czerwone i  białe, płytki krwi oraz płynne osocze. Erytrocyty (krwinki czerwone) są przenośnikami tlenu, zawierają hemoglobinę - substancję, która potrafi wiązać i oddawać tlen. Drugim ważnym elementem krwi są leukocyty (krwinki białe). Składają się z kilku podgrup - granulocytów, limfocytów i monocytów. Służą one obronie przed bakteriami, wirusami i pierwotniakami. Trzecią ważną grupą są płytki krwi (trombocyty), które potrafią się w odpowiednim momencie łączyć ze sobą i tworzyć skrzep uniemożliwiający wypływ krwi z uszkodzonego naczynia. Wszystkie te składniki krwi nazywamy elementami morfologicznymi, a  ich badanie - morfologią. Morfologia krwi nie osłabia organizmu, dorosły człowiek może bez uszczerbku na zdrowiu oddać 250-500 ml krwi. Natomiast do badania pobiera się jej najwyżej 20-30 ml.
Wynik badania morfologicznego krwi otrzymujemy najczęściej w postaci wydruku komputerowego. Można na nim zobaczyć też histogramy i cytogramy przedstawiające graficznie rozkład wielkości, rodzaju lub kształtu danych elementów morfologicznych.

Jakie znaczenie mają odchylenia od normy?

Krwinki czerwone (RBC)
Norma dla kobiet to 3,7- 5,1 mln/ľl, dla mężczyzn 4,2- 6 mln/ľl
Wzrost ich liczby występuje w  czerwienicy - rzadko spotykanej chorobie nowotworowej. Spadek liczby erytrocytów oznacza niedokrwistość, zwaną również anemią. Może być ona wywołana utratą krwi, nadmiernym rozpadem erytrocytów wywołanym różnymi czynnikami (niedokrwistość hemolityczna). Najczęściej przyczyną niedokrwistości jest niedobór żelaza, niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego. Niedokrwistość występuje również w ciąży, w  chorobach nerek, nowotworach, chorobach przewlekłych.

Hemoglobina (HGB)

Norma dla kobiet to 12-16 g/dl, dla mężczyzn 14-18 g/dl. Obniżenie poziomu hemoglobiny jest spowodowane niedokrwistością.

Średnia objętość krwinki czerwonej (MCV)
Wartość poniżej 80 fl
czyli zmniejszenie rozmiaru krwinki czerwonej świadczy o niedokrwistości z niedoboru żelaza. Natomiast wynik powyżej 110 fl jest sygnałem niedokrwistości megaloblastycznej, związanej z niedoborem witaminy B12 lub kwasu foliowego.

Krwinki białe (WBC)
Norma wynosi 4- 10 tys./ ľl
Wzrost ich liczby nazywamy leukocytozą, a spadek leukopenią. Podwyższenie może być spowodowane przyczynami fizjologicznymi (wysoka temperatura otoczenia, przebywanie na słońcu, ciąża, wysiłek fizyczny) lub patologicznymi (stany zapalne, zakażenia, nowotwory). Leukopenia jest zazwyczaj sygnałem chorób nowotworowych krwi.

Leukocyty zasadochłonne (BASO)
Norma 0 -0,1 tys/ľl
Ich liczba zwiększa się w stanach alergicznych, przy przewlekłej białaczce szpikowej, w przewlekłych stanach zapalnych przewodu pokarmowego, wrzodziejących zapaleniach jelit, niedoczynności tarczycy, chorobie Hodgkina. Wynik poniżej normy może się pojawić w ostrych infekcjach, ostrej gorączce reumatycznej, nadczynności tarczycy, ostrym zapaleniu płuc, stresie.

Leukocyty kwasochłonne (EOS)
Norma 0,1 -0,5 tys/ľl
Zwiększenie ich wartości wywołują choroby alergiczne, zakaźne, hematologiczne, pasożytnicze, astma oskrzelowa.

Monocyty (MONO)
Norma 0,2 -1,0 tys/ľl
Wzrost ich liczby może być spowodowany: gruźlicą, kiłą, brucelozą, zapaleniem wsierdzia, mononukleozą zakaźną, zakażeniami pierwotniakowymi, kolagenozami, chorobą Crohna, nowotworami.

Neutrofile (NEUT)
Norma 2,5 -7,0 tys/ľl
Ich zwiększenie obserwujemy w  zakażeniach, chorobach nowotworowych, hematologicznych, po urazach, krwotokach, w chorobach metabolicznych, u palaczy oraz u  kobiet w trzecim trymestrze ciąży. Spadek liczby występuje w zakażeniach grzybiczych, wirusowych (grypa, różyczka), bakteryjnych (gruźlica, dur, bruceloza), pierwotniakowych (np. malaria), w toksycznym uszkodzeniu szpiku kostnego, przy leczeniu cystostatykami.

Limfocyty (LYMPH)
Norma 1,0 -3,5 tys/ľl
Ich liczba wzrasta w takich chorobach, jak krztusiec, chłoniaki, przewlekła białaczka limfatyczna, szpiczak mnogi, odra, świnka, gruźlica, kiła, różyczka, choroby immunologiczne.

Płytki krwi (PLT)
Norma 140 - 440 tys/ľl
Z nadpłytkowością mamy do czynienia w przypadku różnych przewlekłych stanów zapalnych, po wysiłku fizycznym, po usunięciu śledziony, w przebiegu niektórych nowotworów. Zdarza się też tzw. nadpłytkowość samoistna. Częściej spotyka się małopłytkowość (trombocypenię) spowodowaną krwotokiem, przyjmowaniem niektórych leków, nowotworami lub chorobami autoimmunologicznymi.

BADANIA BIOCHEMICZNE

Co to jest biochemia?
Krew można badać nie tylko pod kątem składników morfologicznych. Po odwirowaniu krwi pełnej otrzymuje się słomkowojasny płyn - osocze.
Dzięki badaniom osocza można dowiedzieć się, jakie jest stężenie enzymów, białek i elektrolitów w organizmie. Wyniki dadzą nam obraz funkcji prawie wszystkich narządów, stanu nawodnienia, odżywienia, postępu choroby. Ogromna liczba schorzeń nie mogłaby być diagnozowana i leczona bez oceny zmian tych substancji. Każdy składnik oceniany podczas tego badania ma ustalone granice normy, mogą się one nieznacznie różnić w zależności od przyjętych ustaleń danego laboratorium. Każdy składnik osocza jest oznaczany skrótem, a bywa i tak, że ten sam związek ma kilka obowiązujących skrótów.

Jakie znaczenie mają odchylenia od normy?
Aminotransferazy (ALAT -aminotransferaza alaninowa ASPAT - aminotransferaza asparaginowa)
Norma dla kobiet ALAT 10- 31 U/l, ASPAT 10- 31 U/l, norma dla mężczyzn ALAT 10- 37 U/l, ASPAT 10- 37 U/l Enzymy te występują w komórkach wątroby, mięśnia sercowego, mięśni szkieletowych, nerek i mózgu. Wzrost ich aktywności może być spowodowany: chorobami wątroby (wirusowe, polekowe lub toksyczne uszkodzenie wątroby, bakteryjne zapalenie dróg żółciowych), martwicą mięśnia sercowego lub chorobami mięśni szkieletowych.

Białko
Norma 6-8 g% lub 63-79 g/l
Stężenie białek w surowicy krwi zależy od wielu czynników, między innymi od jego podaży w pokarmach, od utraty białka przez nerki, przewód pokarmowy. Obniżenie wartości białka ma miejsce przy nieodpowiedniej diecie, upośledzonym wchłanianiu białka z przewodu pokarmowego, nadmiernej utracie białka, w chorobach nowotworowych (szpiczak mnogi), przewlekłych stanach zapalnych, marskości wątroby.

Bilirubina
Prawidłowe stężenie bilirubiny całkowitej nie przekracza 1 mg% lub 17 ľmol/l
Bilirubina jest produktem rozpadu hemoglobiny w organizmie, powstaje w wątrobie, śledzionie i szpiku kostnym. Jej stężenie zależy od czynności wątroby i dróg żółciowych. Podwyższony poziom bilirubiny we krwi może być spowodowany uszkodzeniem komórek wątrobowych (wirusowym lub toksycznym), upośledzeniem odpływu żółci do przewodu, nowotworami.

Fosfataza zasadowa (ALP)
Norma 30-120 U/l
Jest enzymem obecnym głównie w  kościach, wątrobie i jelitach. Wydalana jest z żółcią. Fizjologicznie wzrost aktywności tego enzymu obserwuje się u wcześniaków, dzieci w okresie dojrzewania oraz w trzecim trymestrze ciąży. Wzrost stężenia obserwuje się w  nadczynności przytarczyc, krzywicy, chorobie Pageta, nowotworach kości i chorobach wątroby.

Fosfataza kwaśna (ACP)
Norma 0-6,6 U/l
Źródłem fosfatazy kwaśnej są: gruczoł krokowy, kości, trombocyty i erytrocyty, trzustka, jelito oraz nerki. 50-60% aktywności fosfatazy kwaśnej jest pochodzenia sterczowego. Podwyższone wartości występują w  raku gruczołu krokowego lub w chorobach kości (nowotwory przerzutowe, osteoporoza, pierwotna nadczynność przytarczyc).

Glukoza
Norma to 3,9-6,4 mmol/l lub 70-115 mg/dl
Jest to podstawowe źródło energii w ustroju, jego głównym źródłem jest pożywienie oraz zapasy glikogenu w wątrobie. Podwyższone stężenie glukozy występuje w:  cukrzycy typu 1, cukrzycy typu 2, cukrzycy kobiet ciężarnych, zaburzeniach tolerancji glukozy; zaburzeniach funkcji przysadki i nadnerczy; chorobach trzustki. Wartości obniżone mogą być wynikiem głodzenia, nadmiernego zużycia glukozy przy wysiłku fizycznym lub w niektórych nowotworach, przedawkowania insuliny lub doustnych leków przeciwcukrzycowych, uszkodzenia wątroby, niedoboru hormonów tarczycy.

Kreatynina
Norma 0,7-1,4 mg/dl
Kreatynina jest głównym metabolitem mięśni szkieletowych. Wydalana jest przez nerki drogą przesączania kłębuszkowego. Stężenie kreatyniny zależy bezpośrednio od masy mięśni i od sprawności wydalniczej nerek. Wartości podwyższone świadczą o ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek.

Mocznik
Norma 2,5-6,4 mmol/l lub 15 - 39 mg/dl
Jest to główny końcowy metabolit przemiany białkowej. Stężenie mocznika we krwi jest zależne od jego nerkowego wydalania. Zwiększenie stężenia mocznika jest prawie zawsze dowodem upośledzonej czynności wydalniczej nerek.

Sód (Na)
Norma 135-145 mmol/l (mEq/l)
Sód jest najważniejszym elektrolitem płynu pozakomórkowego. Wzrost stężenia we krwi jest spowodowana najczęściej odwodnieniem (z powodu niedostatecznej ilości przyjmowanych płynów, biegunki, wymiotów), niewydolnością nerek, marskością wątroby. Wartości obniżone występują przy chorobach nerek, leczeniu lekami moczopędnymi i w innych stanach.

Potas (K)
Norma 3,5-5,0 mmol/l
Potas jest najważniejszym elektrolitem śródkomórkowym. Poziom potasu w organizmie zależny jest od jego zawartości w pokarmach, utraty przez nerki, przewód pokarmowy oraz od uwalniania się potasu z komórek. Wartości podwyższone są spowodowane przedawkowaniem preparatów potasu, niewydolnością nerek, niedoczynnością kory nadnerczy, rozpadem tkanek, głodzeniem, nie wyrównaną cukrzycą, niedotlenieniem. Obniżone stężenie potasu ma miejsce u chorych po operacjach, odżywianych przez sondę lub pozajelitowo, może być również spowodowane wymiotami lub biegunką.

Wapń (Ca)
Norma 2,25-2,65 mmol/l
Prawie cały wapń znajduje się w kościach. Poziom wapnia w organizmie zależy między innymi od podaży wapnia z pokarmami, stopnia jego wchłaniania z przewodu pokarmowego i uwalniania wapnia z kości. Przyczyną podwyższenia stężenia wapnia może być przedawkowanie witaminy D lub A, nadczynność tarczycy, niektóre nowotwory, upośledzone wydalanie wapnia przez nerki. Wartości obniżone spowodowane są niedoczynnością przytarczyc, niedoborem witaminy D, zaburzeniami wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego, ostrym zapaleniem trzustki, przerzutami nowotworowymi raka piersi i gruczołu krokowego.

Magnez (Mg)
Norma 0,8-1 mmol/l
Połowa magnezu znajduje się w kościach, reszta w tkankach miękkich. Podwyższenie stężenia magnezu powoduje nadmierna podaż preparatów magnezu, leków zobojętniających kwas solny, leków przeczyszczających lub niewydolność nerek. Wartości obniżone są wywołane niedostateczną podażą magnezu z pokarmami, nadużywaniem alkoholu, wymiotami, biegunką, leczeniem diuretykami, niewydolnością nerek.

Żelazo (Fe)
Norma 12,5-26 ľmol/l lub 70-150 ľg%
Żelazo w organizmie wchodzi w skład hemoglobiny i mioglobiny (mioglobina jest to barwnik oddechowy występujący w mięśniach). Obniżenie stężenia żelaza spowodowane jest niedoborami żywieniowymi, utratą żelaza przez przewód pokarmowy, drogi moczowe lub płciowe (np. obfite miesiączki) albo też stanem zwiększonego zapotrzebowania na żelazo (ciąża, karmienie piersią). Wartości podwyższone mają związek z przedawkowaniem preparatów żelaza lub częstymi transfuzjami, stanami zapalnymi wątroby, porfirią lub zatruciem ołowiem.

WYKŁADNIKI STANU ZAPALNEGO

Odczyn Biernackiego (OB)
Norma (po 1 godzinie): kobiety 6-11 mm, po 50 roku życia do 30 mm; mężczyźni 3-8 mm, po 50 roku życia - do 20 mm.
Jest to badanie nieprecyzyjne i nieswoiste (nie jest typowe dla jakiegoś określonego schorzenia). Podwyższenie OB może być spowodowane stanem zapalnym, chorobą nowotworową, chorobą autoimmunologiczną, występuje również podczas ciąży.

CRP, czyli białko C-reaktywne, tzw. białko ostrej fazy.
Norma: do 10 mg/l.
Informuje o istnieniu i rozmiarze stanu zapalnego. W ciężkich zakażeniach stężenie CRP może wzrosnąć tysiąc krotnie w ciągu dnia. Po odpowiednim leczeniu obniża się stosunkowo szybko. Może być wskaźnikiem skuteczności leczenia. Prawidłowa wartość CRP wyklucza ostrą, uogólnioną infekcję bakteryjną. Wartości podwyższone: 10-100 mg/l występują w lekkich zakażeniach bakteryjnych (np. zapaleniu oskrzeli, pęcherza moczowego), w zakażeniach wirusowych, chorobach reumatycznych i w gruźlicy, po operacjach, urazach, zawale serca.
Stężenie CRP powyżej 100 mg/l występuje w ciężkich zakażeniach bakteryjnych, w zakrzepicy głębokich żył podudzi, w ostrej fazie schorzeń reumatycznych.

WAŻNE !
NALEŻY PAMIĘTAĆ, ŻE KAŻDY WYNIK BADANIA LABORATORYJNEGO JEST OBARCZONY PEWNYM RYZYKIEM BŁĘDU. MOŻE BYĆ TO SPOWODOWANE NIEPRAWIDŁOWYM ODCZYTEM APARATU LUB POMYŁKĄ W LABORATORIUM.
NIE POWINNO SIĘ RÓWNIEŻ SAMODZIELNIE ANALIZOWAĆ PARAMETRÓW. NALEŻY ZOSTAWIĆ TEN PROBLEM LEKARZOM. NIE KAŻDE BOWIEM ODCHYLENIE OD NORMY JEST CHOROBĄ I NIE KAŻDY PRAWIDŁOWY WYNIK ŚWIADCZY O PEŁNI ZDROWIA. KAŻDE BADANIE WYKONUJE SIĘ W JAKIMŚ CELU, DOPIERO POWIĄZANIE OBJAWÓW ZGŁASZANYCH PRZEZ PACJENTA, WYNIKÓW BADANIA FIZYKALNEGO I PARAMETRÓW LABORATORYJNYCH POZWALA NA POSTAWIENIE DIAGNOZY.

Źródło: Czasopismo DoZ

Opracował: Ryszard Tomaszewski